Псевдочума (Ньюкасл авыруы)
Ньюкасл авыруы (башка исемнәре вертячка, псевдочума, Азия кош чумасы, пневмоэнцефалит) – эчке органнарга, нерв һәм сулыш системаларына зыян китерүче җитди йогышлы авыру.
Авыруны PMV-1 парамиксовирусы китереп чыгара, ул бер-берсенә охшамаган күп санлы штаммнар белән характерлана. Шуңа күрә авыру төрле формалар ала, кайвакыт холера, бронхит, кош гриппы яки линготрахеит итеп «маскировкалана». Ньюкасл авыруы ачыкларга ярдәм итәчәк төгәл диагностика гына. Авыруга барлык яшьтәге һәм токымлы йорт кошлары дучар була, ләкин ешрак Ньюкасл авыруы йорт тавыкларында диагноз куела. Авыруның таралуы бөтен дөньяда теркәлә, бу зур кошчылык хуҗалыкларына күп проблемалар китерә. Кеше өчен Ньюкасл авыруы куркыныч тудырмый, әмма зарарланган зат белән элемтәгә кергәч, гриппны хәтерләткән авыру барлыкка килергә мөмкин. Кошларда Ньюкасл авыруының үзенчәлекле билгеләре булып энцефалит, үпкә ялкынсынуы һәм аларның зарарлануы нәтиҗәсендә эчке органнарга кан китү тора.
Ньюкасл авыруының симптомнары вирус штаммына һәм кошны вакцинацияләүгә бәйле рәвештә аерыла. Инфекциядән алып беренче симптомнар барлыкка килгәнчегә кадәр 10 көнгә кадәр уза.
Кискен формасы прививка ясатмаган затларда күзәтелә. 2-3 көн эчендә барлык терлекләр авырый, бу хуҗалыкта тавыкларның 100% ка кадәр үлеменә китерә. Кискен форманың симптомнары булып ялкаулык, тавыкның азыктан һәм судан баш тартуы, сыек табурет, тырнагыннан лайла бүлеп чыгару тора. Кошның башы аска төшерелгән.
Вакцинация үткән чебиләрдә кискен форма күзәтелә. Симптомнары-ашкайнату, нерв һәм сулыш системалары зарарлануы.
Нерв формасы кош хәрәкәтләренең координациясе бозылуы белән характерлана. Тавык муенын бөгеп һәм борып йөри, һәрвакыт башын селкетә. Сукранулар башлана, яшел төстәге сыек урындык. Авыру үсеше белән канат, аяк, муен парезы күзәтелә.
Респиратор формасы сулыш алуның бозылуы «инспиратор сулыш алу»белән характерлана. Авыру кош еш кына кычкыра һәм үзенчәлекле итеп кычкыра. Эренле коньюктивит башлана. Респиратор формада күпчелек тавыкларда асфиксия башлана, бу ахыр чиктә аларның үлеменә китерә.
Атипик формасы зур фермер хуҗалыкларында күзәтелә, анда бөтен кош вакцинация узган. Йомыркалылыкның һәм репродуктивлыкка Сәләтнең кимүе белән характерлана. Вакцинациядән соң яшьләрдә респиратор симптомнар, коньюктивитлар булырга мөмкин.
Ньюкасл авыруының сәбәбе-авыру кош һәм авыруны китереп чыгаручы организмда йөрүче, әмма сәламәт күренгән кош. Кошлардан тыш, авыруны йорт һәм кыргый хайваннар, кимерүчеләр һәм кешеләр ташый ала. Аеруча куркыныч булып талпаннар тора, чөнки аларның организмында вирус 200 көннән артык яши ала. Инфекция һавада йога һәм, тикшеренүләр буенча, аның таралу радиусы кайвакыт 5 километрга җитә. Төрле патогенлыклы вирус штаммнары саны арту белән катлаулана, нәтиҗәдә кайбер штаммнар озак вакыт үзләрен бөтенләй күрсәтмәскә мөмкин. Бер тавыктан икенчесенә Ньюкасл авыруы түбәндәге юллар белән йога ала:
һава аша, шул исәптән, кошлар Йортындагы вентиляторлар ярдәмендә, алар зарарланган һаваны бөтен бүлмәгә тарата;
пычратылган тавык ризыгы һәм су аша;
чимал, мамык, мамык аша;
сәламәт һәм авыру кош белән контакт аша;
авыру кош организмының биологик бүленешләре аша;
авыру кошлар белән аралашкан кешенең киемнәре, аяк киеме һәм инвентары аша;
авыру кош булган урыннарда булган транспорт чаралары аша.
Еш кына авыруны китереп чыгаручы авырулардан чебиләргә алар салган йомыркадан күчә.
Ньюкасл авыруы ветеринарларга беренче ел гына билгеле булмаса да, аның өчен дәвалау уйлап табылмаган. Дәвалау куркыныч һәм максатчан түгел дип санала, чөнки авыру бик йогышлы һәм сәламәт терлеккә җиңел күчә.
Авырулар үтерелә, ә сәламәт затлар вакцинацияләнә. Вакциналар була:
Тереләр 3 айга кадәр тиз, әмма кыска вакытлы яклау бирәләр. Ешрак бройлерларда кулланыла, чөнки тавык-кортлар өчен мондый саклану вакыты бик аз.
Инактивированные олы кош өчен яраклы, 12 айга кадәр яклау бирәләр.
Бройлерларны 15 көндә бер тапкыр вакцинациялиләр, әмма кошның ана иммунитеты булса, вакцинация соңрак, 20-25 көндә башкарыла. Яшьләрне 20 һәм 50 көндә (тере вакцина белән) яки бер тапкыр, 120130 көндә (инактивированная вакцина белән) вакцинациялиләр. Вакциналар аларның составына кергән штаммнар буенча аерыла. Фермер хуҗалыгы өчен иң яхшысы Ла-Сота һәм Бор-74 кебек вакциналар. Ньюкасл авыруын ачыклаганда, кош яшәгән бинаны һәм барлык инвентарьны дезинфекцияләргә кирәк.
Ньюкасл авыруының таралуын булдырмас өчен, берничә кагыйдәне үтәргә кирәк. Тавыклар булган бүлмә вакыт-вакыт җентекләп дезинфекцияләнергә тиеш. Инфекцияне хорошорафиолет яхшы башкара, шуңа күрә кошлар йортына махсус лампалар урнаштыру киңәш ителә. Авыру ихтималын киметү өчен, профилактик вакцинацияне вакытында башкарырга киңәш ителә.